Tijdens de startzondag in Oostwold ging het behalve over het verhaal van David en Goliath ook over de gelijkenis van het verloren schaap. Van mijn leermeester Drewermann heb ik de gelijkenissen van Jezus meer dan ooit leren waarderen. Niet omdat ze iets moeilijks in eenvoudige taal weten over te brengen maar omdat ze beroep doen op de hele mens. Ze spreken niet alleen ons verstand aan maar raken juist ons gevoel en ‘verleiden’ ons tot medemenselijkheid. In het vorige Kerkjournaal besprak ik een recent boek van Drewermann (Het geheim van Jezus van Nazareth) dat ik aan het vertalen ben. Het boek heeft de vorm van een gesprek en de interviewer is docent godsdienst Martin Freytag. Hier als meditatief een proeve van deze vertaling:
Martin Freytag: U heeft het zonet al even gehad over de gelijkenis van de verloren zoon, of beter gezegd van de barmhartige vader (vgl. Lc. 15,11-32). Hebt u zelf een favoriete gelijkenis, waarvan u kunt zeggen dat de boodschap van Jezus er op een bijzonder geconcentreerde en mooie manier in oplicht?
Eugen Drewermann: “Eén van mijn favoriete gelijkenissen staat onmiddellijk vóór de gelijkenis van de verloren zoon in Lucas 15: Het verhaal van het verloren schaap (vgl. Lc. 15, 1-7). Jezus vertelt dit verhaal omdat hij zich moet rechtvaardigen. Men verwijt hem dat hij omgaat met mensen die zich niet aan de wet houden. Hij nodigt hen zelfs uit en doet alsof God dit allemaal prima vindt en mensen niet verwijt dat ze zich niet aan de leefregels van Mozes houden en hij maakt het nog erger door te beweren dat God hen onvoorwaardelijk vergeeft. Wat denkt hij wel? Hoe arrogant is hij eigenlijk? Weet hij het soms beter dan Mozes? Wat komt er terecht van de wet als deze zijn scherpte verliest en niet meer duidelijk omlijnd is?Op overtreding van de wet staat de doodstraf.
Jezus rechtvaardigt zich ten overstaande van al deze verwijten met de gelijkenis van het verloren schaap. Daarmee wil hij zeggen: een herder die 100 schapen heeft, zal steeds weer meemaken dat bij het optrekken met de kudde enkele alleen gebleven dieren verdwalen achter een heuvelrug. Opeens zien ze de andere dieren niet meer en nog wat later horen ze hen ook niet meer. Dat kan binnen enkele minuten gebeuren. Dan verliest een schaap het contact en kan niet meer aansluiten bij de kudde. Dan is het verloren en zou verloren blijven als niet de herder bij het tellen van de schapen het verlies van één van zijn dieren zou merken en op dezelfde avond nog op zoek zou gaan. Hij heeft misschien nog een half uur de tijd voor zonsondergang. Maar misschien heeft hij geluk. Dan vindt hij het schaap en draagt het op zijn schouders terug naar de kudde.
Jezus wil daarmee zeggen: Zo gaat God met ons om, lieve mensen! Jullie zijn allemaal zo zeker van je zelf als het gaat om de omgang met anderen: goed en kwaad, juist en onjuist, trouw of ontrouw aan de wet. En jullie zitten er meteen bovenop: zij zijn het verkeerde pad op gegaan. En: zij moeten terugkeren. En: zij moeten boete doen. Zij moeten berouw hebben. Pas dan mogen ze zich weer bij ons aansluiten. Jullie hebben inderdaad geen enkel besef van wat er in mensen omgaat die jullie zondaars noemen. Hebben jullie ooit een schaap gezien dat met opzet verdwaalt? Zo’n dier is ongelukkig, ligt op de grond en roept klagelijk. Met z’n hulpgeroep trekt het zelfs roofdieren aan. Als de herder niet zou komen is het verloren. Het heeft geen enkele kans. Bij dieren, viervoeters wel te verstaan, weten jullie meteen wat je moet doen. Alleen bij tweevoeters hebben jullie een merkwaardige ideologie in je hoofd: een mens is de smid van zijn eigen geluk. Hij is vrij, hij kan beslissen wat hij doet. Het kan niet anders dan dat hij met opzet weggelopen is. Dat hij ongelukkig kan zijn, vertwijfeld en misschien wel letterlijk een verlorene – op dat idee komen jullie niet eens. Wat weten jullie überhaupt van mensen? Mensen zitten niet te wachten op jullie oordeel en ook niet op een streng toegepaste wet. Ze hebben iemand nodig die hen met aandacht volgt op hun weg. En alleen dat al kan heel lang duren. Je moet geluk hebben om een verloren schaap te kunnen vinden en om de plaats waar het zich bevindt op het spoor te komen. In het werkelijke leven kan dat jaren duren. En als je het dan in je armen of op je schouders terugdraagt – dan doe je wat God wil. Want zo gaat God met ons om. Dat God zo met ons omgaat is geen uitzondering maar het fundament van alles. Het laat zien waarom wij leven en hoe we zouden moeten leven.
Deze gelijkenis is ontleend aan de wereld van de herders, maar verduidelijkt hoe Jezus na zijn ervaring aan de Jordaan God verkondigt. Alleen al het feit dat hij in plaats van over zonde te spreken – een woord dat wij veel te moralistisch opvatten – het plotseling heeft over de verlorenheid van een schaap – of over de vertwijfeling van een mens – laat zien wat hier werkelijk op het spel staat. Met mensen die vertwijfeld zijn kun je niet omgaan door je hand tegen hen op te heffen en te zeggen: nu moet je oppassen zeg ik je, want in de wet staat… en nu moet je het zo aanpakken. En wanneer je dat niet doet ben je een zondaar en zal God je straffen. Wij zullen je dan moeten verstoten want je hoort niet meer bij het uitverkoren volk. Je hoort nu buiten bij al diegenen over wie wij de staf breken.
Integendeel vindt Jezus: je moet alles wat andere mensen meemaken toetsen aan je eigen gedrag en je afvragen wat je hebt bijgedragen aan het feit dat mensen zo aan de rand leven dat ze zich verstoten voelen. Vervolgens moet je bij je zelf te rade gaan hoe je de barrières kunt slechten.
Een mooi commentaar op deze gelijkenis staat in de Bergrede: “God laat zijn zon immers opgaan over goede en slechte mensen en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen.” (Matt. 5, 45). De hemel is zo wijd dat alle mensen, alle volken en heel de aarde door God worden omvat zodat er voor Hem geen grenzen zijn. De hemel met prikkeldraad te omheinen is een onzinnig idee. Veel vogels vliegen ieder jaar van Zuid-Afrika naar de Noordkaap enkel om trouw te blijven aan de zomer. Zo is het ook met de ziel van mensen.”
Nieuwe Luther
In deze maand (donderdag 3 oktober) ontvangt Eugen Drewermann de Arno Klönne prijs in zijn woonplaats Paderborn. Twee dagen later (zaterdag 5 oktober) is hij de hoofdspreker op de jaarlijkse studiedag van de SDN (Studiekring Drewermann Nederland) in Bennekom. Een man die, hoewel bijna tachtig, niet moe wordt om de boodschap van Jezus van Nazareth uit te dragen. Door de Franse krant ‘Le Monde’ is hij ooit de nieuwe Luther genoemd. In deze reformatiemaand deel ik daarom graag iets van zijn werk met u.
