Wat is uw favoriete Evangelie? Misschien een wat onverwachte vraag, maar ik stel hem toch want het is een aardige manier om na te denken over het verschillende karakter van de vier Evangeliën die in het Nieuwe Testament zijn opgenomen.
Nu de zomer is aangebroken zullen sommigen van u de kans te baat nemen om op reis te gaan. Even afstand van het dagelijks leven en tijd om te ontspannen. De natuur is daarvoor een goede plek en wie van bergen houdt en vergezichten moet ons vlakke Nederland verlaten.
Behalve de natuur lokken ook vreemde steden en wie daaraan toegeeft zal kerken tegenkomen die een bezoek waard zijn. Sommige kerken hebben prachtige glas-in-lood ramen, plafondschilderingen of altaarstukken. Wie goed rondkijkt zal afbeeldingen vinden van de vier Evangelisten en hun symbolen. Mocht u daarvan mooie voorbeelden tegenkomen, maak een foto en stuur deze naar de redactie van het Kerkjournaal. Dat helpt ons om een mooie collectie afbeeldingen op te bouwen, die we graag in ons blad plaatsen.
Symbolen
We danken de symbolen van de Evangelisten aan de kerkvaders Ireneüs van Lyon en Hippolytus van Rome en we hebben het dan over de derde eeuw na Christus.
De beeldtaal hiervoor vonden ze in de Bijbel, vooral in de boeken Daniël en Ezechiël en in het boek Openbaring. Mattheüs kreeg als symbool een mens (of engel), Marcus de leeuw, Lucas de stier of de os en Johannes de adelaar. Soms dragen deze symbolen vleugels, soms ook niet. De stier van Lucas is een symbool van het offer, dienstbaarheid en kracht. Het evangelie van Lucas begint met het verhaal over de ouders van Johannes de Doper. Zacharias is een priester die in de tempel van Jeruzalem een dierenoffer brengt. Het offerdier dat Lucas symboliseert, herinnert aan het offer dat Jezus vrijwillig bracht uit liefde voor mensen.
Maar de stier (of os) is niet alleen een offerdier. Het wordt ook gebruikt om het land te ploegen en zo bij te dragen in de voedselvoorziening. Het evangelie van Lucas is mijn favoriete Evangelie omdat het zo dicht bij de aarde blijft. Lucas heeft oog voor wat mensen nodig hebben en voor het dagelijks brood. Meer dan bij de andere Evangelisten staat de gedekte tafel bij hem centraal en de zorg die daaraan wordt besteed. De tafel van het dagelijks brood en de tafel van de Heer worden bij Lucas met elkaar verbonden. Het een kan niet zonder het ander en er is nog veel te doen om alle mensen van voedsel te voorzien. Dat is een zorg waar we niet licht aan moeten tillen.
Marta en Maria
Met dit in gedachten kijken we naar een kort verhaal over twee zusters bij wie Jezus aan tafel is uitgenodigd. Met beiden is hij bevriend. Beiden zijn hem lief. De oudste van de twee is Marta. Het is haar huis, zij is verantwoordelijk voor wat er op tafel komt en dat neemt haar behoorlijk in beslag. Haar zuster Maria steekt geen hand uit. Zij zit aan de voeten van Jezus en luistert aandachtig naar wat hij te zeggen heeft. Marta lijkt zich aan het gedrag van haar jongere zus te storen en ze spreekt Jezus er op aan: “Heer, kan het u niet schelen dat mijn zuster mij al het werk alleen laat doen? Zeg tegen haar dat zij mij moet helpen”. Het antwoord van Jezus lijkt duidelijk: “Marta, Marta, je bent zo bezorgd en je maakt je veel te druk. Er is maar één ding noodzakelijk. Maria heeft het beste deel gekozen en dat zal haar niet meer worden ontnomen”.
Marta wordt terechtgewezen, Maria geprezen, einde verhaal en de boodschap voor de lezers is duidelijk: het geloof, verbeeld door het stille luisteren van Maria, verdient verreweg de voorkeur boven het gesloof van Marta. En passant krijgen vrouwen hier duidelijk te zien wat hun rol idealiter zou moeten zijn: Luisterend aan de voeten van de meester…
Daarbij komt het volgende. Hoe klein dit verhaal ook is, het heeft in de geschiedenis van de kerk een grote invloed gehad. Al vroeg wordt gezien dat beide vrouwen niet alleen concrete personen zijn, maar ook een bepaalde houding in beeld brengen, die samengevat kan worden in de woorden “bidden en werken” of “contemplatie en actie.”
Maria is het toonbeeld van de geestelijke beschouwing, Marta van het praktische leven.
Op zich is dit een mooie typering, maar het gaat fout als de balans zoekraakt.
En dat is gebeurd. In de loop van de tijd is er een kloof ontstaan tussen geestelijken en leken en daarmee ook een verschil in waardering van geestelijke arbeid en het werk van onze handen. Denken wordt hoger aangeslagen dan doen en het werk van het hoofd hoger dan dat van de handen. Een tendens die zich voortzet tot op de dag van vandaag. Ondanks alle waardering die ik voor Luther heb, heeft hij geholpen om deze tegenstelling nog te vergroten. Hij schrijft: “Marta, jouw werk moet gehaat worden, ik wil geen ander werk doen dan dat van Maria, dat is geloof.”
Eerherstel voor Marta
Maar is dit echt de strekking van het verhaal dat Lucas vertelt? Zou Jezus zo met mensen omgaan? Zou hij een kordate en krachtdadige vrouw als Marta tegenover haar jongere zuster beschaamd doen staan? Zo kennen we Jezus niet en het past evenmin in wat Lucas ons wil leren.
Wie het symbool van zijn evangelie serieus neemt, moet tot een andere uitleg komen, die aan beide zusters recht doet. Jezus is te gast bij twee van zijn vriendinnen. Dat de discipelen mee zijn gekomen staat nergens. De rinkelende potten en pannen zijn ontsproten aan de fantasie van uitleggers die een vrouw graag druk in de keuken zien.
Dat Marta in beslag wordt genomen door het vele bedienen is terecht. Het woord voor dienen dat hier in de taal van de bijbel wordt gebruikt wijst op diaconale taken. Dat zijn er veel en naast alle genoegen van het bezig zijn is er reden genoeg voor zorg. Dat Marta zich te druk maakt is een vrijheid van de nieuwe Bijbelvertaling, die hier echt de plank misslaat.
Voeg daar het verwijtende toontje aan toe en het negatieve beeld van Marta is compleet.
Hoog tijd voor eerherstel van Marta. Jezus noemt haar naam tweemaal. In de Bijbel wijst dat op roeping. Geen verwijt maar bevestiging. Je bent goed bezig Marta, maar je weet dat je bij alle zorg niet uit het oog moet verliezen waar het om gaat. Gods goedheid gaat vooraf aan onze zorgen, anders zouden we er onder bezwijken. Jij weet dat Marta en ook je zuster is bezig dat te ontdekken. Zij heeft net als jij het goede deel gekozen. Vertrouw er op, Marta, dat zij dit zal weten te vertalen in de praktijk van alledag. Gun haar de kans om te ervaren wat jij ervaren hebt. Maak je geen zorgen om haar. Het komt goed.
Recht doen aan beide vrouwen
Wie dit verhaal op deze manier leest doet beide vrouwen recht en beseft bovendien dat bidden en werken, hoofd- en handenarbeid, bezinning en actie niet elkaars tegengestelden zijn, maar elkaar nodig hebben. Tussen mensen en in mensen.
Lucas weet dat, hij blijft dicht bij de aarde en bij ons dagelijks brood. Hij weet ook wie onze gastheer is. Daar hebben we mazzel mee.
Hartelijke groeten en een goede zomer toegewenst,
Ds. Bert L. van der Woude
