Een lied dat mij bijzonder aanspreekt is de negro spiritual “Swing low, sweet chariot”. Ik kan me niet herinneren wanneer ik het voor het eerst gehoord heb, maar dat moet al in mijn vroege jeugd geweest zijn. Het is een lied dat swingt en je kunt er zingend veel in kwijt, vooral in de lange uithalen, die veel ruimte geven voor eigen vertolking.
Johnny Cash heeft er een prachtige versie van opgenomen, maar ook een klassieke zangeres zoals Kathleen Battle, die samen met Jessye Norman de sterren van de hemel zingt in een concert dat louter uit Spirituals bestaat.
“Wij kunnen niet zonder de hemel”
Het nieuwe liedboek heeft dit lied een plek gegeven (Lied 757) en komende Hemelvaartsdag aan het eind van deze maand neem ik het op in de liturgie. Of ik zelf de solo’s durf te zingen is nog de vraag, maar wie weet. Ik heb hopelijk nog een paar jaar te gaan als predikant van onze geloofsgemeenschap en met een paar zanglessen moet het een keer lukken.
Wallace Willis
Het lied is vermoedelijk geschreven door Wallace Willis (1820-1880), een zwarte slaaf uit Mississippi, die verschillende liederen heeft gecomponeerd. Toen ds. Alexander Reid hem en zijn vrouw Aunt Minerva hoorde zingen, was hij zo onder de indruk dat hij hen een plek gaf in het koor van de Fisk Universiteit in Nashville Tennessee (er komen ook mooie dingen uit Nashville!) en zo mochten ze mee op tournee door Amerika en Europa. De eerste keer dat het lied werd opgenomen was in 1909 door hetzelfde koor, maar Willis was toen niet meer in leven.
Hemelse rit
De tekst van het lied herinnert losjes aan de profeet Elia die met zijn leerling Elisa de rivier de Jordaan oversteekt. Door de ogen van Elisa beleven we mee hoe Elia ten hemel wordt opgenomen. De schrijver van het lied verplaatst zich in de persoon van Elia en zingt: “I looked over Jordan, and what did I see coming for to carry me home, a band of angels, coming after me, coming for to carry me home.”
Daarna volgt het refrein waarin het vurige rijtuig (nu liefelijk genoemd) naar beneden wordt gebeden om plaats te bieden voor de hemelse rit naar huis.
Nieuwe mens
In het lied wordt het verlangen vertolkt dat we elkaar in de hemel terug zullen zien en als vrienden verenigd zullen worden. In hemel mag je als nieuwe mens verschijnen. Al het nare en donkere dat een mens aankleeft wordt persoonlijk door Jezus weggewassen (zoals hij ooit zijn discipelen de voeten waste) en dan is het goed. Op aarde kunnen de stemmingen wisselen volgens het lied. Soms voel je je goed, maar soms ben je diep ter neergeslagen. Niettemin mag je altijd voor ogen houden dat je bestemd bent voor de hemel. Dat geeft zelfs in donkere tijden een beetje licht.
Oriëntatie
Voor de zwarte slaven die lange dagen in de brandende zon op de katoenplantages moesten werken en nauwelijks als mensen werden behandeld, was de hemel een uitkomst. Een plek waar je eindelijk tot je recht komt. Waar het is zoals het zou moeten zijn. De gedachte aan de hemel geeft moed en helpt je om het in barre omstandigheden vol te houden. Op die manier geeft de hemel je oriëntatie en brengt je te binnen wat de werkelijke bestemming is van mensen.
IJkpunt
Daarom is de hemelvaart van Jezus een belangrijk onderdeel in de christelijke geloofsvoorstellingen. Uiteindelijk zal hij aan de rechterhand van de vader de levenden en de doden oordelen zoals in de Apostolische geloofsbelijdenis staat verwoord. Dat is niet bedoeld als schrikbeeld, maar als ijkpunt. Het oordeel bepaalt je bij de beslissingen die je neemt in je leven en bij waar je naar streeft. Op de lijn van goed en kwaad bevindt de hemel zich aan het ene uiteinde terwijl de hel aan het andere uiteinde te vinden is.
In 2012 vergaderde de synode van de PKN over het afschaffen van de hel. Het verzoek dat daartoe was ingediend werd afgewezen. Het belangrijkste argument luidde: de hel afschaffen is net zo onmogelijk als het kwaad afschaffen. Dat zouden we wel willen, maar het kan niet.
Of de hel werkelijk bestaat is zeer de vraag, maar het is duidelijk dat de voorstelling van de hel wil waarschuwen voor de weg van kwaad naar erger. In die zin is de hel geen straf (en wie zouden we dat eigenlijk toewensen?) maar een ijkpunt. Net als de hemel. De hel is een waarschuwing om het leven niet aan het kwaad te verspelen.
Met vallen en opstaan
De hemel is het andere uiterste en is dan niet zozeer een waarschuwing maar een uitnodiging. In de hemel is het goed. Daar komen mensen tot hun recht. Daar probeert niemand een ander af te troeven en in de hemel is niets terug te vinden van waar wij het op aarde te kwaad mee hebben. Geloof in de hemel is daarom een krachtige impuls om niet te wachten met goed doen tot ooit en later, maar er nu al werk van te maken. Dat gaat met vallen en opstaan (I’m sometimes up and sometimes down) maar de richting is duidelijk en veelbelovend.
Geluk
Nog een kleine kanttekening bij goed en kwaad. Wij zijn geneigd om daar een morele invulling aan te geven. Bijbels gezien is dat niet de bedoeling. Het gaat niet om wat je wel of niet mag doen en ook niet of je een voorbeeldig of minder voorbeeldig leven leidt.
De grote vraag is of een mens gelukkig is en of je anderen helpt gelukkig te worden. Als God ziet dat het goed is wat hij geschapen heeft, dan is dat goede veel groter en veel meer dan een moreel oordeel. God is bedacht op het geluk van al zijn schepselen.
Dat geluk wordt uitgetekend in de tuin, die hof van Eden genoemd wordt (Eden betekent zoveel als geluk). Dat is een plek waar de mens zich niet schaamt voor een ander en kwetsbaar durft te zijn. Daar vullen mensen elkaar aan en beleven samen het geluk in wederzijdse afhankelijkheid. In de talloze voorstellingen van de hemel die er in de loop van de tijd ontstaan zijn zien we vaak paradijselijke elementen en dat is goed. Het helpt ons om telkens weer te beseffen wat er echt toe doet en wat aan het geluk van mensen bijdraagt. Dat gaat veel dieper dan je aan de regels houden of een brave burger zijn. Daarom is de hemel zo belangrijk en kunnen we er niet zonder. Als mensen mij vragen of de hemel bestaat, dan moet ik het antwoord schuldig blijven. Als ze vragen of ik in de hemel geloof zeg ik volmondig ‘Ja!’ en onderstreep dat graag met het lied waar dit meditatief aan gewijd is.
Hartelijke groeten,
Ds. Bert L. van der Woude
