Op de laatste zondag van deze maand (Zondag Laetare) staat het verhaal van de terugkeer van de verloren zoon op het oecumenisch leesrooster. Er is veel voor te zeggen – en daar ben ik in de titel van dit stuk al in meegegaan – dat dit verhaal van Jezus een andere benaming verdient: De gelijkenis van de Barmhartige Vader.
Onvoorwaardelijk
Het is de houding van de vader, die het verhaal kleurt. Hij sluit zijn kind onvoorwaardelijk in de armen. De kunstenaar die dit moment het meest treffend in beeld heeft gebracht is zonder twijfel Rembrandt. Op een doek dat in de Hermitage in Sint Petersburg hangt, (reden genoeg om in het kader van Bezinning & Cultuur een reis naar deze bijzondere stad te organiseren) schildert hij een licht voorovergebogen oude man, die zijn zoon tegen zich aandrukt en daarbij de handen op diens schouders legt.
Handen
Met die handen is iets bijzonders.
In zijn boek ‘Eindelijk thuis’ vertelt Henri Nouwen over deze handen. Heel persoonlijk schrijft hij: “Het echte middelpunt van het schilderij wordt gevormd door de handen van de vader. Daarop is alle licht geconcentreerd… Daarin wordt de genade tastbaar en concreet. Daarin vallen vergeving, verzoening en genezing samen… Sinds ik voor het eerst een reproductie van dit schilderij zag, voel ik me tot de handen aangetrokken. Zij hebben mij sinds dat moment altijd vastgehouden. Sterker, het waren de handen, die mij bij mijn geboorte verwelkomend, mij vasthielden op de schoot van mijn moeder, mij voedsel gaven, mij met dekens toedekten. In tijd van gevaar hebben zij mij beschermd en in tijden van verdriet getroost… Die handen zijn Gods handen. Het zijn ook de handen van mijn ouders, leraren, vrienden, geneesheren en al die mensen die God mij gegeven heeft om mij eraan te herinneren hoe veilig ik vastgehouden werd.”
Vader en moeder
Zo’n ontboezeming en geloofsgetuigenis dragen al heel veel aan, maar er is nog iets. De handen zijn verschillend. De linkerhand van de vader (voor de beschouwer rechts), die de schouder van de zoon raakt is sterk en gespierd. De vingers zijn kort, stevig en gespreid. Ze oefenen een zekere druk uit, vooral bij de duim. Dit is niet alleen aanraking, hier wordt vastgehouden. Tederheid en kracht gaan hier samen. Heel anders is de rechterhand. Die is veel slanker en sierlijker. De vingers liggen dichter tegen elkaar. Deze hand wil vooral liefkozen en strelen, troosten en bemoedigen. Nouwen haalt kunsthistorici aan, die de linkerhand zien als de eigen hand van Rembrandt, terwijl de sierlijke rechterhand overeen komt met die van het Joodse bruidje op een schilderij dat Rembrandt in dezelfde periode heeft geschilderd en dat te bewonderen valt in het Rijksmuseum in Amsterdam. Het verschil in beide handen kleurt het Godsbeeld. Gods is niet alleen vader, maar tegelijk moeder. Hij houdt vast, zij liefkoost, hij bevestigt, zij troost.
Barmhartig
Heel mooi komen deze beide trekken tot uiting in het opschrift van dit meditatief, de “barmhartige vader”. De bijbel is erg voorzichtig als het gaat om het benoemen van God. Nooit wordt in een beschrijving van hoe God voor ons is een specifiek mannelijk of vrouwelijk lichaamsdeel genoemd. God heeft wel ogen, handen, een neus en een hart, maar geen baard, geen geslachtsdelen, geen schoot. Wel wordt God barmhartig genoemd. In de taal van de bijbel lezen we dan ‘rachamiem’, afgeleid van ‘rechem’, dat baarmoeder betekent.
“Kan een vrouw haar zuigeling vergeten, of harteloos zijn tegen het kind dat ze droeg?”, vraagt God bij monde van Jesaja (49) en antwoordt: “Zelfs al zou zij het vergeten, ik vergeet je nooit.”
Er is een prachtig tafelgebed, geschreven door Michaël Steehouder en op muziek gezet door Chris van Bruggen, waarin aan Gods barmhartigheid alle recht wordt gedaan en met twee verzen daaruit besluit ik dit meditatief:
God onmeetbaar en onzichtbaar,
als een woord aan ons gegeven,
toch aanwezig in ons midden
als de warmte om ons heen,
die wij noemen: vader, moeder,
vuur en adem van ons leven,
lieve schaduw, zachte vrede,
altijd bezig in ons hart.
Dat dit lied de toon moge zetten in de veertig dagen op weg naar Pasen.
