Maarten Luther, Rebel der Genade
Deel 19
In de toren van het zwarte klooster in Wittenberg dringt het inzicht plotseling tot Maarten door. Hij bevindt zich op dat moment in het kleinste kamertje. Daar waar een mens het meest kwetsbaar is en geconfronteerd wordt met z’n eigen vuil, schenkt de Geest van God hem het belangrijkste inzicht van zijn leven. Dat horen we in één van zijn latere tafelgesprekken.
Door de poorten van het paradijs
In een ander werk schrijft hij:
Zo woedde ik wild met een verward geweten. Ik klopte als een wanhopige bij Paulus aan. Ik had een brandende dorst om te weten wat Paulus bedoelde. Toen heeft God Zich over mij ontfermd! Dag en nacht was ik diep in gedachten verzonken, totdat ik eindelijk oog kreeg voor het tekstverband van de woorden: ‘Want daarin wordt de gerechtigheid die voor God geldt, geopenbaard uit geloof tot geloof, zoals geschreven staat: “De rechtvaardige zal door zijn geloof leven (Romeinen 1:17).”’ Toen begon ik Gods gerechtigheid te verstaan, dat de rechtvaardige door het geschenk van God leeft, namelijk uit het geloof. Ik begon nu te zien dat dit de bedoeling is: door het evangelie wordt de gerechtigheid Gods geopenbaard, namelijk de passieve [gerechtigheid], door welke de barmhartige God ons door het geloof rechtvaardigt. Toen voelde ik mijzelf als helemaal opnieuw geboren en door open poorten ging ik het paradijs zelf binnen.
Mythevorming
Dit verhaal maakt deel uit van oorsprongsmythe van de Reformatie en voorziet in de behoefte om de gebeurtenissen van toen te vertellen als een klassiek drama in vijf bedrijven: De torenervaring, het aanslaan van de 95 stellingen, de rijksdag in Worms, de confessie van Augsburg en de strijd om het avondmaal. In werkelijkheid ging het allemaal veel geleidelijker en toch geeft het bovenstaande een houvast om Luther te begrijpen en om wat hij teweeg heeft gebracht verder te ontwikkelen.
500 jaar Reformatie vieren?
Nu er in deze maand oktober wordt stilgestaan bij 500 jaar Reformatie is het goed om te vragen wat er feitelijk te vieren valt. Eugen Drewermann helpt ons met een antwoord op deze vraag op weg in zijn Lutherboek:
De moed om eerlijk te zijn, het vermogen om kritisch te zijn in de juiste tijd, op het juiste moment en op de juiste plek. De energie om elke toekomstige dreiging het hoofd te bieden in vertrouwen op God en de rechtstreeks gevoelde zekerheid over wat mensen goed doet en over wat hen onzeker maakt. Want Luther vond: God mag niet langer in veruiterlijkte vorm een bron van angst en van uitbuiting van mensen met hun geestelijke pijn zijn. God is een grond van vertrouwen tegen iedere staats- en kerkenmacht. God moedigt mensen aan zichzelf te zijn en daarvoor uit te komen. Dat is niet iets om te vieren, maar om eindelijk te leven.
Naar Keulen
Met deze aanmoediging in gedachten pakken we de draad weer op van Luthers levensverhaal. Na zijn Romereis blijft hij niet lang in Wittenberg, maar wordt door Von Staupitz uitgenodigd om het debat over de toekomst van Augustijner orde bij te wonen. Dit kapittel van de orde vindt plaats in 1512 en begint op zondag Jubilate (2 mei). Luther moet er voor naar Keulen. Veel vertelt hij er niet over, maar wel dat hij in Keulen de relikwieën van de Drie Koningen heeft gezien. Ook drinkt hij daar een wijn, die zo krachtig is, dat hij tintelde tot in zijn vingertoppen. Hij heeft nog nooit een wijn geproefd die zo rijk van smaak is.
Promotie
Terug in Wittenberg kan hij de confrontatie niet langer vermijden. Zelf vindt hij zich onwaardig om doctor in de theologie te worden, maar Von Staupitz dringt aan. Hij weerlegt alle tegenwerpingen van de jonge monnik, zelfs die over de kosten. Vijftig gulden is een ongehoord hoog bedrag, maar de keurvorst heeft het ter beschikking gesteld. Von Staupitz zet de nodige stappen en omdat Maarten zich binnen de orde verdienstelijk heeft gemaakt, vindt niemand het erg dat zijn weg naar promotie een hele korte is. Op 4 oktober geeft de kanselier officieel toestemming en vijf dagen reist Maarten samen met Von Staupitz naar Leipzig om het geld op te halen bij de hofkamer. Vijftig gulden lijkt niet veel, maar het is tweemaal het jaarloon van een arbeider in de kopermijnen.
Verdediger van de Heilige Schrift
De feitelijke promotie wordt verdeeld over twee dagen. Op 18 oktober debatteren de magisters drie uur lang met de promovendus. Andreas Bodenstein, ook Karlstadt genoemd, besluit het dispuut met een redevoering, die een flinke dosis humor in zich draagt. De volgende dag wordt het serieus. In de slotkerk krijgt Maarten te horen dat hij niet alleen doctor wordt, maar ook verdediger van de Heilige Schrift. De eed die hij moet zweren grijpt hem aan. Hier wordt duidelijk dat zijn bezwaren van voorheen echt zijn. Het is niet niets wat hier gevraagd wordt en wie naar het proces van Meester Eckhart (1260-1328) en diens veroordeling kijkt weet dat de ook kerk niet licht tilt aan deze eed. Maarten voelt deze verplichting heel diep en zal zich als doctor in de theologie met ijver wijden aan de uitleg van de Bijbel voor zijn studenten. Hij geeft college over de Psalmen, over de brieven van Paulus aan de Romeinen en aan de Galaten.
Sola gratia
Het is deze geleidelijke weg en het intensieve contact met de Bijbel en met de mensen voor wie hij verantwoordelijk is – zijn studenten en medebroeders voorop – die hem doet ontdekken, dat een mens op genade is aangewezen. Genade die wordt geschonken en nooit kan worden verdiend of verkocht! Dat laatste vormt de opmaat naar het gesprek dat hij over de verkoop van aflaten wil voeren met zijn collega’s. Hij laat zijn 95 stellingen aanbrengen op de slotkapel in Wittenberg, op 31 oktober 1517, de dag voor Allerheiligen. Tegelijk stuurt hij een afschrift naar Albrecht von Brandenburg, de aartsbisschop van Mainz en Maagdenburg. Deze ruikt onraad en wint het advies van Rome in. Er komt iets op gang waarvan niemand de omvang nog kan vermoeden…
Wordt vervolgd…
