De laatste maaltijd die Jezus met zijn vrienden hield is voor de kerk een voorbeeld geworden waaruit het heilig avondmaal zich ontwikkeld heeft. In protestantse kring wordt deze rituele maaltijd – anders dan de eucharistie bij de Rooms-katholieke gelovigen – een keer of zes per jaar gevierd.
Onlangs ontvingen predikanten binnen de PKN een brief van ds. René de Reuver (de nieuwe landelijke scriba) waarin hij ons uitnodigde met elkaar over de viering van het avondmaal na te denken en ervaringen uit te wisselen. Wij hebben daar binnen onze werkgemeenschap een goed gesprek over gevoerd en dat geeft aanleiding om het met u te delen. Bovendien komt er soms een vraag over onze eigen avondmaalsvieringen en ook dat nodigt uit tot schrijven.
Het oudste document
Het avondmaal kent een lange geschiedenis en voorgeschiedenis. Waar het om de maaltijd gaat, die Jezus met zijn volgelingen houdt, is het Paulus die daar voor het eerst over schrijft. De evangeliën van Mattheüs, Marcus en Lucas zijn van later datum en dat van Johannes van weer veel later. In een volgend artikel ga ik dieper op de verschillen in, maar begin nu met het oudste document dat we hebben.
Paulus bericht in zijn eerste brief aan de gemeente van Korinthe over de maaltijd van Jezus. Deze tekst vormt nog steeds de basis van wat we vandaag vieren. In het elfde hoofdstuk spreekt hij de gelovigen in Korinthe op hun gedrag tijdens de maaltijd aan en probeert hen enige tafelmanieren bij te brengen.
Een maaltijd betekent delen
Uit zijn schrijven kunnen we opmaken dat mensen samen kwamen om te eten, maar niet bereid waren om te delen. Het meegebrachte voedsel hielden de deelnemers voor zichzelf, zodat sommigen zich te buiten gingen en anderen te weinig kregen. Deze praktijk is een vernedering van de armen en een belediging voor de gemeenschap van gelovigen. In de ogen van Paulus is samen een maaltijd houden veel meer dan voedsel of drank tot je nemen. Een maaltijd veronderstelt gemeenschap en samen delen. Dat is de essentie en die ontleent Paulus aan wat hij over Jezus heeft gehoord, die vaak met mensen aan tafel aanzat en de maaltijd gebruikte als metafoor van het koninkrijk van God.
In dat koninkrijk gaat het om een tafel waar niemand wordt geweerd en waar ieder mens voldoende voedsel ontvangt voor lichaam en ziel
De maaltijd die Jezus houdt sluit aan bij het Joodse Pesach. In deze maaltijd staat de bevrijding uit Egypte centraal. De verschillende gerechten wijzen symbolisch naar het moment van de uittocht en het achter zich laten van een slavenbestaan (te proeven in de bittere kruiden).
De wijn gaat voorop!
Tijdens deze maaltijd worden er vier bekers wijn gedronken. De eerste beker gaat vergezeld van een zegenbede en wordt zo een heildronk. De wijn als symbool van vreugde en het leven dat geschonken wordt gaat voorop. Dan volgt een echte maaltijd.
De derde beker wijn tijdens deze maaltijd is de ‘beker der dankbaarheid’, waar Paulus in zijn brief naar verwijst. Deze beker kleurt de maaltijd. Zoals het geschenk van het leven voorop gaat, zo mag een mens zich oefenen in ontvankelijkheid en dankbaarheid.
Tijdens onze vieringen komt eerst het brood en dan de wijn. Ergens is dat een verkeerde volgorde. We gedenken immers niet de vrucht van onze arbeid. We vieren het leven dat door God geschonken wordt. Die vreugde geeft de kracht om te werken en zo het dagelijks brood te kunnen eten. Maar hoe de volgorde ook is, belangrijk blijft dat de dankbaarheid en vreugde voorop gaan.
Niet nemen, maar ontvangen
Daarom is het belangrijk dat we het brood en de wijn niet nemen, maar ontvangen. We pakken het brood niet, maar openen onze hand. Liefst de linker, die als een schaal in de open rechterhand ligt. De linkerhand is het dichtst bij ons hart. Ook grijpen we niet naar de beker, maar wachten tot deze ons wordt aangereikt. Na de woorden ‘brood uit de hemel’ en ‘wijn van het koninkrijk’ buigen we licht het hoofd en zeggen ‘amen’.
Wie zich zo oefent in tafelmanieren in het klein, zal beter voorbereiden zijn om de betekenis te bevatten, die deze maaltijd voor het hele leven heeft!
