Luther, Rebel der Genade
Deel 7
De studie verloopt voorspoedig. Al op 21 september 1502 haalt Maarten zijn Baccalaureus examen. Hij moet nu studenten Latijn bijbrengen en krijgt voor het eerst toegang tot de universiteitsbibliotheek! Daar zijn niet alleen theologische werken te vinden of boeken over filosofie en medicijnen, maar geschriften van humanisten zoals Petrarca en Boccaccio. De grenzen van de theologie zijn vloeiend, want ook de werken van mystici staan in de kast en van neoplatoonse alchemisten. Maarten studeert stevig door en leert al snel een medestudent kennen, die hij heeft ingehaald. Deze Johannes Jäger introduceert hem in de wereld van taal- en dichtkunst, waar tot zijn verbazing én genoegen zelfs vrouwen aan meedoen.
Onbereikbare geliefden
Deze doen niets onder in scherpzinnigheid bij hun mannelijke evenknieën en herinneren Luther aan de zelfstandigheid van zijn eigen moeder. In deze kringen noemt Maarten zich met enige zelfspot ‘Martinus Viropolitanus‘ waarin we de naam Mansfeld terugvinden. Woorden staan in het middelpunt en worden als een ruwe diamant geslepen tot ze schitteren. Daarbij wordt de gangbare muziek aangepast. De statige middeleeuwse polyfonie krijgt nieuwe accenten en wordt daardoor ritmischer, afwisselender en eleganter.
Maarten wordt verliefd en schrijft talloze verzen voor de onbereikbare geliefde, zoals Dante, Petrarca en Boccaccio vóór hem hebben gedaan voor Beatrice (de gezegende) Laura (de bekranste) en Fiametta (de vurige) en hen daarmee verhieven tot de hoogten van de poëzie.
Bruisend studentenleven
Ondanks de strenge dagorde en het harde werken zouden ze samen geen studenten zijn als ze niet barsten van levenslust en ontdekkersgeest. Erfurt is niet groot, maar toch een echte stad met een bruisend nachtleven, bierhuizen en bordelen, zoals Maarten met een mengeling van afkeer en nieuwsgierigheid moet vaststellen. In alle grote steden met een hoog aandeel clerici en lekenbroeders (dus een overschot aan ongehuwde mannen), bloeit de prostitutie. Boetepredikers roepen hun dreigementen en studenten medicijnen waarschuwen hun kompanen voor besmette prostituees.
Maarten en Johannes Jäger wedijverden in dichtkunst, maar ook met de vuisten weet Maarten zich te weren. Als Baccalaureus mag hij een wapen dragen, maar kan er niet mee omgaan. Bij al een te hevig duel met Johannes wordt hij tot bloedens toe geraakt, maar laat weten dat hij zelf door onhandigheid zijn been heeft opengehaald. Officieel toegeven dat hij oefent om te duelleren is geen optie, want dat is ten strengste verboden.
Een andere lezing is dat Maarten zich hevig opwindt (een trekje van de Luthers) over iemand die zijn aanbedene bespot. Onbesuisd daagt Luther hem uit en in het duel buiten de stad raken ze spoedig slaags. Onervaren als hij is loopt Maarten al snel een flinke steekwond op, die slechts provisorisch behandeld wordt. Bloedvergiftiging is het gevolg en ook gaat de wond telkens open. Hoe dan ook, Maarten moet het bed houden, krijgt hevige koorts en moet vrezen voor zijn leven. God heeft hem ongetwijfeld gestraft voor zoveel roekeloosheid, denkt hij, en hem getoond hoe kwetsbaar het leven is.
Liefde voor muziek
Omdat hij toch tijd in bed moet doorbrengen doet hij iets waaraan hij tot nu toe niet toegekomen is namelijk het leren bespelen van een instrument. Hij wordt een niet onverdienstelijke luitspeler en ontdekt dat muziek niet louter iets voor het genoegen is, maar een mens diep kan raken in het gemoed. Een soort bekering bijna, waarin hij merkt hoezeer God zich bedient van taal en muziek en daarmee een mens aanspreekt bij monde van zijn profeten en tenslotte door Jezus Christus.
Dat zijn liefde voor poëzie en het christelijk geloof geen tegenstellingen zijn maar zich kunnen verbinden tot hogere eer van God wordt een belangrijke overtuiging.
Het mooiste Bijbelboek
We zien het in zijn liefde voor de Psalmen, die hij van alle Bijbelboeken (die hij nog maar zeer ten dele kent) het meest waardeert. De Psalmen maakten hem duidelijk dat hij geroepen is om de Bijbel verder te bestuderen. Deze roeping is allesbehalve gewoon, want in die tijd werd door filosofen, theologen en kerkbestuurders ontraden de Bijbel te lezen, omdat die mensen alleen maar kan verwarren en op verkeerde gedachten brengen. Het is voldoende om de geselecteerde passages voor erediensten te horen, een paar gebeden uit het hoofd te kennen en goedgekeurde commentaren te lezen, die kunnen vertellen wat er in de Bijbel belangrijk is. In ieder geval moet verhinderd worden dat een mens meer zou weten dan ‘nodig’ is, zoals in de banbul (In agro Domino) van paus Johannes XII te lezen is, waarin 28 leerstellingen van Meester Eckhart als ketters worden veroordeeld.
Groeiende twijfel
Maarten wordt in deze tijd ernstig door twijfel overmand. De hele humanistische sfeer, waarvan hij geniet, bedrukt hem meer en meer. Is hij niet een grote zondaar, die zijn eeuwig heil verspeelt door tijdelijke genietingen? Is het geen ijdelheid waaraan hij zich heeft overgegeven? Zijn verwonding na het duel heeft hem de ogen geopend voor de kwetsbaarheid van het bestaan en hoe snel dat afgelopen kan zijn. Pakt de balans tussen goed en kwaad niet negatief voor hem uit? Voelt hij zich niet als Paulus, die vertwijfelt uitroept dat hij het goede dat hij wil niet doet, maar juist doet wat hij niet wil? (Romeinen 7). Maarten is bang om voor de rechterstoel van Christus te verschijnen en af en toe raakt hij zelfs in paniek. Hoe meer last hij daar van krijgt, hoe meer hij zich Christus voorstelt. Zwarte melancholie maakt zich meester van hem.
Tijdens Epifanie van 1505 legt hij zijn magister examen af. Ruim binnen de gestelde tijd en als op één na beste. Het laat zien hoe talentvol deze student is en met wat voor verstand begiftigd. Vanaf 24 april geeft hij de colleges, die hij als magister in de filosofische faculteit moet houden en op 19 mei zal hij met zijn rechtenstudie gaan beginnen.
In de maand juli van 1505 vinden we hem echter in het klooster van de Augustijnen, ‘gestorven voor de wereld.’ Wat is er gebeurd?
