Luther biografie deel 4

Maarten Luther, Rebel der genade

Deel 4

Voordat we de verdere ontwikkelingen van de jonge Maarten Luder gaan volgen is het goed om te benadrukken hoezeer de tijd waarin hij leefde verschilt van de onze. Veel dingen die Luther bezighouden kunnen wij nauwelijks begrijpen en spreken niet aan. Daartoe behoort ongetwijfeld zijn houding ten aanzien van de Joden en wat hij over hen aan het einde van zijn leven schrijft. De kunst is om te ontdekken welke kanten van het leven en werk van Luther nog steeds kunnen inspireren en naast de historische interesse van belang zijn.

In zijn Lutherbiografie schrijft Heinz Schilling dat we ons er heel duidelijk van bewust moeten zijn dat voor Luther en zijn tijdgenoten godsdienst en kerk een heel andere waarde hebben dan nu. De angst die men heeft om het eeuwig zielenheil te verspelen is te vergelijken met de angst die mensen van nu hebben voor economische crises, voor het uitblijven van wereldvrede en vooral voor terrorisme en onveiligheid.

Luther wordt vaak in beeld gebracht als iemand die baanbrekend werk verzet heeft op weg naar een nieuwe tijd. Als eenling schept hij een nieuwe geest van zelfbewustzijn en wordt pleitbezorger voor de vrijheid van een christenmens. Dit beeld is hoe mooi ook, niet juist. Luther is zeker niet de enige hervormer en hij leeft in een tijd van radicale veranderingen, waarvan hij zelf maar een beperkt deel meekrijgt.

 

Maarten gaat naar school

In het voorjaar van 1491 verandert het leven van Maarten drastisch. Zijn vader deelt hem mee dat hij vanaf de dag van de heilige Gregorius (12 maart) naar school moet. Dat wordt de triviaalschool. De naam klinkt wat merkwaardig, maar geeft aan dat leerlingen worden onderwijzen in het ‘trivium’, de eerste drie van zeven vrije kunsten, namelijk grammatica, retorica en dialectiek. In de praktijk betekent dit Latijn ‘stampen’ onder een streng regime van leerkrachten. Van pedagogiek is nauwelijks sprake, wel van lijfstraffen bij gebrek aan ijver of vragen, die als brutaliteit worden opgevat.

Voor Maarten een hele overgang. Het heeft zijn ouders de nodige hoofdbrekens gekost om hun oudste zoon met zijn zwakke gezondheid naar een plek te sturen waar hij het geestelijk en lichamelijk zwaar zal krijgen. Aan deze school beleeft Maarten weinig vreugde, behalve wanneer hij de kans krijgt om Cicero of Vergilius te lezen. Dan openen zich voor hem geheel nieuwe werelden. Vader Hans wordt zich er echter van bewust dat deze school niet is wat hij voor zijn zoon zoekt. Omdat hij uit Möhra stamt, zal niet Maarten hem opvolgen, maar zijn jongste zoon Jakob. Met de ontwikkeling van de mijnindustrie neemt ook de bureaucratie toe en de omvang van kanselarijen bij vorsten of andere heersers. Men zit te springen om goede juristen en dat lijkt de juiste weg voor Maarten. Liever dan hem nog langer aan boosaardige en vaak dronken leerkrachten toe te vertrouwen op de triviaalschool zoekt hij naar andere mogelijkheden.

 

Bij de broeders van het gemene leven

Zo komt het dat in het voorjaar van 1496 Hans Luder zich met zijn zoon Maarten en Hans, de zoon van zijn collega Peter Reinicke, op weg begeeft naar Maagdenburg. Een tweedaagse tocht te voet met een indrukwekkende bestemming. Hoewel er nog hard aan de torens wordt gewerkt, rijst de Dom van Maagdenburg boven alles uit en toont daarmee de macht van de aartsbisschop en de macht van God. Maarten heeft nog nooit zo’n groot gebouw gezien en hij is zwaar onder de indruk. Als hij door de stadspoort binnenkomt op de Nieuwmarkt, betreedt hij een soort aartsbisschoppelijke campus waar het wemelt van bouwlieden, monniken, nonnen en geestelijken. Woningen, kloosters en kerken worden afgewisseld door pleinen en tuinen. Hier bevinden zich ook de beide gebouwen van de broeders van het gemene leven. Wie van hieruit naar het dal kijkt, ziet de Elbe stromen met aan de andere oever de glooiende wijngaarden.

Als Maarten in het broederhuis aankomt, is de beweging van het gemene leven al zo gegroeid, dat er inmiddels twintig broeders wonen. Deze volgelingen van Geert Groote uit Deventer (1340-1384) oefenen zich in de navolging van Christus, zoals Thomas a Kempis (1380-1471) deze later heeft beschreven. Voor Maarten is dit een openbaring.

 

Invloed van de moderne devotie

Opgegroeid in volksgeloof treft hij nu een gedegen geloof, dat doortrokken is van mystieke en intellectuele elementen. In het broederhuis in Magdeburg ervoer hij dat godsdienst veel meer om het lijf kon en misschien ook wel moest hebben. De vroomheid die deze broeders aan de dag leggen wordt moderne devotie genoemd. De oorsprong daarvan ligt in Nederland bij de reeds genoemde Geert Groote, de zoon van een koopman die op jonge leeftijd het vermogen van zijn vader erft. Op zijn vijftiende trekt hij naar Parijs om daar aan de beroemde Sorbonne te gaan studeren. Meester Eckhart en Thomas van Aquino hebben hier gedoceerd. Op achttienjarige leeftijd wordt Geert Groote al Magister Artium.
Nadat hij de studie van de zeven vrije kunsten afgesloten heeft wijdt hij zich aan geneeskunde, theologie en rechten. Hij treedt in dienst van belangrijke machthebbers en bezoekt zo Aken, Avignon en Praag. Hoewel hij zich grote luxe kan veroorloven beseft hij meer en meer dat hij het wezenlijke mist. In plaats van zich in een klooster terug te trekken, wil hij, geïnspireerd door de grote mystici zoals Eckhart, Heinrich Seuse en Jan van Ruysbroek, midden in het leven staan. Hoe kun je als christen in de wereld leven?

Deze vraag, die Geert Groote reeds opwerpt, zal Maarten Luther later begeleiden op zijn zoektocht naar een rechtvaardige en genadige God.

In het broederhuis waar Luther terecht komt, gaan vroomheid en arbeid samen en zoekt men naar de heiliging van de wereld. De broeders van het gemene leven staan in hun spiritualiteit dicht bij de orde van de Augustijnen. De orde waar Luther later zal intreden.