Wie iets van Luther wil begrijpen kan niet om de tijd heen waarin hij leefde. Minder vanzelfsprekend geldt dat ook voor het land dat hem vertrouwd was.
Hoewel Luther verschillende keren op reis is gegaan, heeft hij op één uitzondering na, Duitsland nooit verlaten. Als jonge monnik trok hij te voet met een medebroeder naar Rome, maar deze tocht en de stad van bestemming bevielen hem slecht.
Luthers geboortestreek
Luther was een Duitser in hart en nieren. Dat was zijn kracht en ook zijn zwakte. Zijn eenvoudige afkomst heeft hij weleens overdreven. Zijn vader was geen arme boer, maar een welvarende ondernemer in de wereld van kopermijnen en smelterijen. Iemand die risico durfde nemen en het daarom soms financieel moeilijk had, maar uiteindelijk een goede boterham verdiende en een man van aanzien werd in de plaats Mansfeld.
Met een groep, die heel oecumenisch was samengesteld, bezochten we de plaatsen die voor Luther belangrijk waren. Zijn geboorteplaats Eisleben, waar hij door bijzondere omstandigheden ook zijn laatste adem uitblies. Mansfeld waar hij de latijnschool bezocht en Maagdenburg waar hij zijn schoolopleiding voortzette en in aanraking kwam met de volgelingen van Geert Groote (de moderne devotie).
Sachsen-Anhalt en Thüringen
Omdat vader Hans Luder zijn zoon graag bij familie zag, verhuisde Luther op zijn vijftiende naar Eisenach en verdiende bij door zingend langs de huizen te trekken.
Musea in Eisleben, Mansfeld en Eisenach brachten ons als groep dicht bij de jonge Luther en gaven een indruk van zijn leef- en leeromstandigheden. Natuurlijk is in het moderne Duitsland alles anders, maar een busreis langs bovengenoemde plaatsen geeft toch een goede indruk van waar Luther langsliep en welk landschap zich in zijn ziel inprentte.
Het bruisende Erfurt
Na zijn middelbare school ging Luther rechten studeren in Erfurt en we proefden iets van de indruk die deze stad op hem maakte. Erfurt heette ook wel het Bologna van Thüringen en heeft inderdaad wel iets van deze Italiaanse stad die beroemd was om zijn rechtenfaculteit. Een imposante Dom en natuurlijk het klooster van de Augustijner Eremieten, waar we dichter bij Luther als monnik kwamen. De getijdengebeden, het vasten en afzien, de studie en zijn fascinatie voor de bijbel.
De Britse kerkhistoricus Alec Ryrie spreekt over een in vervoering brengende liefdesrelatie van Maarten Luther met de God die hij in de Bijbel ontmoette. Daar iets van proeven lukt beter binnen de muren van een klooster en met de cellen in beeld, waar Luther zat te lezen en te vertalen en meer en meer merkte hoe de Bijbel zijn leven veranderde.
Een bezoek aan Erfurt brengt ook de moderne geschiedenis in beeld. De boeken van de Abdij werden gered, maar de 300 mensen die een veilig heenkomen zochten in de schuilkelder kwamen in de tweede wereldoorlog om het leven. De breekbaarheid en kwetsbaarheid van het bestaan komen zo opeens heel sterk binnen.
Stotternheim: plaats van bekering
De plaats die op ons als reisgenoten veel indruk maakte was Stotternheim. Nog steeds ligt het zeer afgelegen en je moet tijd en moeite nemen om er te komen. Daar staat een steen opgericht waar Luther op 2 juli 1515 door een zwaar onweer verrast werd en in angst uitriep: “Heilige Anna help mij, ik word monnik!”. We luisterden naar een korte passage uit het Evangelie van Lucas, waar Jezus zijn volgelingen voorhoudt: “Wie niet breekt met vader en moeder… die kan mijn leerling niet zijn.”. Hebben deze woorden Luther geholpen om tegen de wil van zijn vader in monnik te worden?
Moeder en vroedvrouw van de Reformatie
Het slot van onze reis bracht ons naar Wittenberg en Torgau, moeder en vroedvrouw van de Reformatie. Wittenberg van de slotkerk en de 95 stellingen. Torgau, omdat daar de residentie ligt van de keurvorsten van Saksen, die Luther altijd hebben gesteund. In Slot Hartenfels is ook de allereerste kerk te zien, die speciaal voor de nieuwe Protestantse eredienst is ingericht en door Luther persoonlijk werd ingewijd in 1544 (twee jaar voor zijn dood). En belangrijker nog: Katharina von Bora, Luthers steun en toeverlaat ligt er begraven.
Andere tijden, andere reisgenoten
Een mooie reis met aandacht voor Luther en de plaatsen die hem lief waren. Een goede en aangename oefening ook in oecumene.
In juli en november volgen we dit spoor nogmaals. Het jaargetijde en natuur zijn dan heel anders en ook de mensen die meegaan. Een veelbelovend vooruitzicht.
