Beste Jurjen,
Hoe gezegend in ons land
Is het vak van predikant-
Godes hand rust, buiten kijf,
Zichtbaar op dit vroom bedrijf!
Dichters maakt alleen de Heer,
Predikanten mint hij zeer:
Daarom neemt men, dat is klaar,
Zoveel dichters bij hen waar.
Samenzijn met anderen
Zo begint het Predikanten-lied van Cornelis Paradijs dat hij eind 19e eeuw maakte.
In die tijd was dichter en dominee een logische combinatie. Veel later werd het raar om als dominee te dichten. De brave, keurige dominee, die jij in het begin was, past nu niet meer in het heersende ideaal van de dichter als bohemiën en de dominee als gewoon mens en als zedenprediker en past al helemaal niet meer bij jou. Daar hebben we nu cabaretiers voor. Met humor zijn zij nu even moreel onaantastbaar als predikanten toen. En toch… heeft onze religie de kunst en vooral de poëzie nodig om te komen tot een verbeelding waarin God ons kan bereiken.
Ik begin hiermee omdat ik jouw preken en de manier waarop jij nu voor ons als gemeente staat ook vaak dichterlijk vind. Een dichter zonder rijm en mét bezieling.
Je getuigt, zonder dwingend te zijn, met duidelijk enthousiasme.
Je spiritualiteit is aanstekelijk.
Je verbindt mensen in de overtuiging dat het leven juist waarde krijgt in afhankelijkheid, in het samen zijn met anderen, en in het geloof.
Je hebt aandacht voor mensen die het moeilijk hebben.
Inderdaad, het hoort bij je beroep maar je geeft er een eigen menselijk gezicht aan.
Over jouw tijd hier heb ik een liedje gemaakt: Acht en twintig jaren.
De theoloog Kuitert spreekt van het Algemeen Betwijfeld Christelijk geloof. Hij twijfelt en dat hoort bij geloven. Ook ik kwam lang geleden tot de conclusie dat het geloof me niets meer zei. En toch… kom ik vaak. En toch… voelt het weer vertrouwd. En toch.., sleutelwoorden voor Huub Oosterhuis die ons toesprak. In onze kerk is het nu eenmaal zo dat iedereen z’n eigen geloof heeft; dat heet pluriformiteit. Je kunt het dus als predikant nooit iedereen naar de zin maken en dat is ook niet de bedoeling. Je moet jezelf blijven, binnen je eigen grenzen. Zonder geloof vaart niemand wel; als het maar geloofwaardig is. Nu, dat zijn jullie als onze predikanten en dat is Oosterhuis. Hij hield een indrukwekkend en ontroerend betoog over het geloof en de bijbel. De bijbel die ooit door mensen is gemaakt. Fictie of non-fictie. God die de mens schiep of de mens die God schiep, bedacht, kreeg ingegeven. Hij stond daar in de Marktpleinkerk en we geloofden hem. Met zijn ‘en toch’ kun je hier, in deze gemeente rustig naar de kerk gaan. Er is niets meer om bang voor te zijn.
Alleen de taal die we uitslaan! Die woorden en die liederen zijn voor velen van ons heilig maar voor een vreemde onbegrijpelijk. Soms weten we nauwelijks wat we zingen. En even later zingen we weer prachtige teksten van o.a. Huub Oosterhuis die me ontroeren, maar die bepaald geen gewone mensentaal zijn. Ik las ergens: ‘God is niet zozeer dood als wel begraven in dode taal’. Er moet dus telkens nieuwe taal gevonden worden voor waar het in het geloof om gaat. En dat doet Oosterhuis.
Uniek duo
Is cabaret een idee? Die spreken wél aan met hun taal. De oudejaarsconference van Claudia de Brey zou niet misstaan in een kerk. Zij had een duidelijke boodschap. En wat dacht je van Toon Hermans? Lachen mag van God, zei Annie M.G. Schmidt ooit. Gelukkig doe ik dat bij jullie ook geregeld.
Maar ook een twistgesprek met God mag. Als er iets onbegrijpelijks gebeurt.
Samen met Bert van der Woude voeren jullie geen cabaret op, maar vormen jullie een uniek duo en zijn jullie bezig met verhalen. Bert legt ons de Bijbel uit met een kennis en wijsheid die steeds weer bevrijdt. Hij heeft velen van ons aan het denken gezet en tot onze niet geringe verbazing afgeholpen van hel en verdoemenis. ‘De hel uitgeblazen’, zoals Oosterhuis zegt. We gingen verder kijken dan onze neus lang was. En… we hoefden niet meer bang te zijn. Soms wel boos maar niet meer bang.
En wat doen wij? We laten ons toch bang maken. Niet meer door dominees, maar door populisten. Dat zijn niet bepaald conferenciers. Die zeggen niets leuks, die hebben geen humor, die maken ons bang. Bang voor terreur, voor klimaatverandering, voor voeding, voor ziekten. En die noemen niet eens de aardbevingen hier in Groningen.
Maar waar gaat het nu eigenlijk om in bijna alle religies, ook als we jullie moeten geloven? Ik had daar een mooie zin voor gemaakt maar ik zie er vanaf: te stoer gelovig, past niet bij me. Huub Oosterhuis liet ons daar iets van zien, soms even… en toch…
We moeten gewoon mens zijn en de goede dingen doen.
Geloven is doen, ondanks ons menselijk tekort, ondanks al het absurde, het onbegrijpelijke, het grote zwijgen.
Jullie worden vaker dan jullie lief is geconfronteerd met leed en met de vraag hoe je dat in Gods naam moet verwerken. Jullie hebben daar vaak geen antwoord op. Ook de conferenciers niet.
En wat doet cabaretier Herman Finkers? Hij organiseert een Missa in Mysterium, volledig Latijns gezongen en zonder preek. Een verstild eerbetoon aan het mysterie van de liefde van Christus en aan het leven als een geheim. Met troost!
En wat doet Freek de Jonge? Hij neemt het op voor de Groningers op een bevende bodem en zegt enkel pastoraal werk te kunnen doen. Ook met troost.
Wat doen wij als kerkelijke gemeente? Binnen onze PKW organiseren onze voorgangers en wij met een groep vrijwilligers een groot aantal activiteiten waaronder reizen, meditatieavonden en Taizé-vieringen, met verdieping, met troost en hoop.
En wat doe jij, Jurjen? Jij laat ons stil zijn, danken en loven, met gevoel voor het mysterie. En je verkondigt en getuigt, samen met Bert! Jullie samenwerking in onze gemeente heeft een bepaalde magie… Die wordt nu verbroken.
En wat doe ik? Ik probeer dit alles een beetje te duiden en maak er een praatje over. Misschien ook wel met troost.
Chinees eten
Met Bert kunnen we heerlijk bijbels koken, met mooie wijnen. Hij heeft er altijd een verhaal bij dat verheldert en het is steeds weer anders. Koken en eten is mensen verbinden en hij viert het leven.
Met jou Jurjen eet ik al jaren bij dezelfde chinees dezelfde schotel en hetzelfde bier. Ook met verhalen en relativering van ons leven en ook met een lach… Dat stopt dus.
Hoe moet dat nu verder met ons hier in Winschoten?
En met jou daar in het verre Friesland?
Als herinnering aan Winschoten heb ik een foto, ván jullie beiden, vóór jullie beiden. Als je er genoeg van hebt zet je er een andere foto in.
Jurjen, je hebt hier 28 jaar gewerkt en geleefd. Je hebt je ontwikkeld en bent gevormd tot wie je nu bent, als predikant en als mens. Daar hebben wij als gemeente aan meegewerkt. Daar kun jij trots op zijn en daar zijn wij trots op. Je gaat met de nodige bagage naar je volgende gemeente. Daar ga je door met je werk.
Maar los van alle prietpraat over het geloof ga je daar door met je leven, mét vriendin. Want het enige waar alles in het leven om draait, Huub Oosterhuis zei het ook, is liefde.
Niet toevallig in je laatste dienst in de Marktpleinkerk las je de zegenwoorden uit het bijbelboek Numeri. Als niet-voorganger durf ik ze niet helemaal uit te spreken en toch…: De Heer zegene en behoede jou…
Nu nog even dit: daarstraks zong ik jou toe.
Nu is de zaal aan de beurt met als afscheid geen kerklied maar een lied dat iedereen kent: het Grunnings Laid.